دی‌متیل فتالات چیست؟ | خرید با بهترین قیمت| کاربردها، مزایا و خطرات در صنایع مختلف
دی‌متیل فتالات (DMP): ساختار، کاربردها و نقش آن در صنایع شیمیایی
مقدمه
دی‌متیل فتالات (Dimethyl Phthalate) یکی از استرهای فتالات است که در صنایع مختلف به عنوان نرم‌کننده، حلال و ماده‌ی اولیه در سنتز ترکیبات شیمیایی به کار می‌رود. این ترکیب به خاطر خواص فیزیکی و شیمیایی مطلوب خود، در صنایع بسته‌بندی، داروسازی، آرایشی-بهداشتی و حتی کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله به بررسی ساختار شیمیایی، روش‌های تولید، کاربردها، مزایا، خطرات و الزامات ایمنی مربوط به دی متیل فتالات می‌پردازیم.
ساختار شیمیایی و خواص فیزیکی
دی متیل فتالات یک ترکیب آلی با فرمول شیمیایی C10H10O4 است. ساختار آن شامل دو گروه متیل استری شده به حلقه بنزن با دو گروه کربوکسیلیک است. این ترکیب یک مایع شفاف، بی‌رنگ و نسبتاً فرار است که بوی ملایم و مشخصی دارد.
| ویژگی | مقدار |
|---|---|
| نام شیمیایی | Dimethyl Phthalate |
| فرمول شیمیایی | C10H10O4 |
| وزن مولکولی | 194.18 g/mol |
| نقطه جوش | 282°C |
| نقطه ذوب | 2°C |
| حلالیت | محلول در الکل، اتر و دیگر حلال‌های آلی |
روش‌های تولید دی متیل فتالات
این ماده از طریق واکنش استری‌شدن بین فتالیک انیدرید و متانول با حضور یک کاتالیزور اسیدی (معمولاً اسید سولفوریک یا اسید کلریدریک) تولید می‌شود. فرایند تولید به صورت زیر است:
Phthalic Anhydride + Methanol → Dimethyl Phthalate + Water
این واکنش در دمای بالا صورت می‌گیرد و پس از خالص‌سازی، محصول نهایی به‌دست می‌آید.
کاربردهای دی متیل فتالات در صنعت
1. صنایع پلاستیک و لاستیک
DMP یکی از رایج‌ترین نرم‌کننده‌ها در تولید پلاستیک‌های انعطاف‌پذیر، به‌ویژه پلی‌وینیل کلراید (PVC) است. این ماده باعث افزایش انعطاف‌پذیری، دوام و مقاومت در برابر ترک‌خوردگی محصولات می‌شود.
2. محصولات آرایشی و بهداشتی
در عطرها، لاک ناخن، لوسیون‌ها و اسپری‌ها به عنوان ماده‌ی حامل رایحه یا پایدارکننده استفاده می‌شود. استفاده از DMP در محصولات آرایشی به دلیل ویژگی‌های فرّار آن متداول است.
3. صنایع کشاورزی
دی‌متیل فتالات در فرمولاسیون برخی از سموم کشاورزی و مواد دفع آفات مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا قابلیت نفوذ بالا و پایداری نسبی دارد.
4. کاربردهای نظامی و حفاظتی
در تولید برخی مواد منفجره و پوشش‌های حفاظتی استفاده می‌شود. همچنین در فرمولاسیون حشره‌کش‌ها و مواد دفع‌کننده‌ی پشه کاربرد دارد.
مزایا و ویژگی‌های مثبت
- نقطه جوش بالا و پایداری حرارتی
- قابلیت حل بالا در بسیاری از حلال‌های آلی
- قیمت مناسب و در دسترس بودن
- عملکرد موثر به عنوان نرم‌کننده
خطرات و ملاحظات ایمنی
اگرچه DMP کاربردهای گسترده‌ای دارد، اما نگرانی‌هایی در مورد اثرات زیست‌محیطی و سلامتی انسان وجود دارد:
- ممکن است از طریق پوست جذب شود.
- در غلظت‌های بالا می‌تواند باعث تحریک چشم و پوست شود.
- برخی تحقیقات آن را در دسته‌ی مواد مشکوک به ایجاد اختلالات هورمونی معرفی کرده‌اند.
- باید از تماس مداوم و استنشاق بخارات آن خودداری شود.
| نوع خطر | توضیحات |
|---|---|
| استنشاق | تحریک مجاری تنفسی |
| تماس پوستی | خشکی، تحریک یا آلرژی |
| بلع | تهوع، درد شکمی |
اثرات زیست‌محیطی
دی متیل فتالات می‌تواند وارد منابع آبی شده و باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی گردد. تجزیه‌ی زیستی آن در محیط کند بوده و ممکن است به تجمع زیستی در موجودات آبزی منجر شود. به همین دلیل، سازمان‌های زیست‌محیطی نسبت به استفاده‌ی کنترل‌نشده از آن هشدار داده‌اند.
قوانین و استانداردهای جهانی
سازمان‌هایی نظیر FDA و ECHA استفاده از DMP را در مقادیر خاصی مجاز دانسته‌اند. در بسیاری از کشورها استفاده از آن در محصولات مخصوص نوزادان و کودکان ممنوع یا محدود شده است. درج هشدارهای ایمنی روی بسته‌بندی و رعایت دوزهای مجاز از الزامات قانونی است.
جایگزین‌های دی‌متیل فتالات
در صنایع مدرن، به‌ویژه با افزایش دغدغه‌های زیست‌محیطی، موادی همچون تری‌سیتات‌ها، سیترات‌ها و فتالات‌های با سمیت کمتر به عنوان جایگزین DMP در حال توسعه هستند.
نتیجه‌گیری
دی‌متیل فتالات یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای متنوع در صنایع است. گرچه مزایای فنی بسیاری دارد، اما نگرانی‌های زیست‌محیطی و بهداشتی باعث شده تا استفاده از آن با قوانین و محدودیت‌های خاصی همراه باشد. آینده استفاده از DMP وابسته به توسعه جایگزین‌های ایمن‌تر و رعایت استانداردهای ایمنی در تولید و مصرف آن خواهد بود.
