“قبل از خرید اتانول یا ایزوپروپانول، این نکات را حتماً بدانید!”

مقایسه و بررسی اتانول و ایزوپروپانول؛ دو الکل پرکاربرد در صنعت و زندگی روزمره

 

### مقدمه

 

الکل‌ها دسته‌ای از ترکیبات آلی هستند که حضور آن‌ها در صنایع شیمیایی، دارویی، بهداشتی و حتی غذایی اهمیت فراوانی دارد. از میان این ترکیبات، **اتانول (Ethyl alcohol)** و **ایزوپروپانول (Isopropyl alcohol)** دو الکل بسیار رایج و پرکاربرد محسوب می‌شوند. این دو ماده‌ی شیمیایی با وجود شباهت‌های ساختاری و عملکردی، تفاوت‌های قابل‌توجهی نیز دارند که شناخت آن‌ها می‌تواند به انتخاب بهینه در مصارف گوناگون کمک کند.

 

—

 

### ساختار شیمیایی و خواص فیزیکی

 

**اتانول** (C₂H₅OH) الکلی با دو اتم کربن است که در بسیاری از نوشیدنی‌ها و محلول‌های ضدعفونی‌کننده یافت می‌شود. این ترکیب مایعی بی‌رنگ با بویی ملایم و قابل اشتعال است. نقطه‌ی جوش اتانول حدود 78 درجه سانتی‌گراد و چگالی آن در حدود 0.789 گرم بر سانتی‌متر مکعب است.

 

در مقابل، **ایزوپروپانول** یا **ایزوپروپیل الکل** (C₃H₇OH) دارای سه اتم کربن است و به دلیل داشتن ساختار شاخه‌دار، تفاوت‌هایی در رفتار شیمیایی و فیزیکی با اتانول دارد. ایزوپروپانول نیز مایعی بی‌رنگ، فرّار و قابل اشتعال است که نقطه‌ی جوش آن حدود 82 درجه سانتی‌گراد و چگالی‌اش 0.786 گرم بر سانتی‌متر مکعب است.

 

—

 

### روش‌های تولید

 

اتانول از طریق تخمیر قندها توسط مخمرها یا سنتز شیمیایی از اتیلن و آب تهیه می‌شود. تخمیر یکی از قدیمی‌ترین روش‌های تولید الکل است که در صنایع نوشیدنی و غذایی کاربرد فراوانی دارد.

 

در مقابل، ایزوپروپانول معمولاً به‌صورت صنعتی از طریق واکنش پروپن با آب در حضور کاتالیزور تولید می‌شود. این روش که به فرآیند هیدراسیون مستقیم یا غیرمستقیم مشهور است، امکان تولید انبوه ایزوپروپانول را فراهم می‌سازد.

 

—

 

### کاربردها

 

#### کاربردهای اتانول:

 

1. **ضدعفونی‌کننده و گندزدا:** اتانول یکی از مؤثرترین مواد برای نابودی باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها است. به همین دلیل در تهیه ژل‌های ضدعفونی‌کننده‌ی دست، اسپری‌های ضدعفونی سطوح و مواد پزشکی کاربرد دارد.

 

2. **سوخت زیستی:** اتانول می‌تواند به عنوان سوخت تجدیدپذیر به‌ویژه در ترکیب با بنزین مورد استفاده قرار گیرد. این سوخت با نام E10 یا E85 در برخی کشورها عرضه می‌شود.

 

3. **صنایع دارویی و آرایشی:** در تولید داروها، عطرها و لوسیون‌ها به‌عنوان حلال کاربرد دارد.

 

4. **نوشیدنی‌های الکلی:** تنها الکل مجاز برای مصرف انسانی در نوشیدنی‌ها، اتانول است که در نوشیدنی‌هایی مانند شراب، آبجو و ویسکی یافت می‌شود.

 

#### کاربردهای ایزوپروپانول:

 

1. **محلول‌های ضدعفونی:** ایزوپروپانول در غلظت‌های 70 تا 99 درصد به‌عنوان ماده‌ای مؤثر برای ضدعفونی کردن پوست، تجهیزات پزشکی، و سطوح کاربرد دارد.

 

2. **پاک‌کننده‌ی تجهیزات الکترونیکی:** به‌دلیل تبخیر سریع و باقی‌نگذاشتن لکه، در تمیزکردن لنزها، صفحه‌های نمایش، و قطعات الکترونیکی استفاده می‌شود.

 

3. **حلال در صنایع شیمیایی:** در تهیه رنگ‌ها، لاک‌ها و فرمولاسیون‌های صنعتی کاربرد دارد.

 

4. **کاهش تب (تب‌بر):** گاهی در گذشته برای تب‌بر موضعی در بیماران استفاده می‌شد (البته امروزه توصیه نمی‌شود).

 

—

 

### تفاوت‌ها و شباهت‌ها

 

از نظر ساختاری، هر دو ماده از خانواده‌ی الکل‌ها هستند، اما ایزوپروپانول دارای یک ساختار شاخه‌دار (الکل نوع دوم) در حالی‌ است که اتانول یک الکل نوع اول است. این تفاوت ساختاری باعث می‌شود رفتار شیمیایی آن‌ها در برخی واکنش‌ها متفاوت باشد.

 

از نظر قدرت ضدعفونی‌کننده، هر دو کارآمد هستند، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند که **ایزوپروپانول در نابودی برخی باکتری‌ها مؤثرتر است**، در حالی‌ که **اتانول در برابر برخی ویروس‌ها (مانند کروناویروس‌ها) عملکرد بهتری دارد.**

 

از لحاظ ایمنی، مصرف خوراکی اتانول در مقادیر مجاز و کنترل‌شده ممکن است، اما **ایزوپروپانول به‌شدت سمی است و حتی در مقادیر کم می‌تواند موجب مسمومیت شدید شود.** بنابراین نباید با اتانول در مصرف خوراکی اشتباه گرفته شود.

 

—

 

### ایمنی و اثرات زیست‌محیطی

 

**اتانول** به‌طور کلی ایمن‌تر تلقی می‌شود، چرا که در بدن تجزیه و به آب و دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌شود. با این حال، مصرف بیش از حد آن می‌تواند به اعتیاد، آسیب‌های کبدی، و سایر مشکلات پزشکی منجر شود.

 

**ایزوپروپانول** نیز در تماس با پوست و استنشاق مقادیر کم بی‌خطر است، اما در صورت مصرف خوراکی یا استنشاق مقادیر زیاد، عوارض شدیدی چون تهوع، سرگیجه، افسردگی دستگاه عصبی مرکزی، و حتی کما به همراه دارد. هر دو ماده قابل اشتعال هستند و باید دور از حرارت و شعله نگهداری شوند.

 

از دیدگاه زیست‌محیطی، هر دو ترکیب به‌سرعت در محیط تجزیه می‌شوند و زیان کمتری نسبت به سایر مواد شیمیایی دارند، اما رهاسازی مقادیر زیاد در منابع آبی یا خاکی می‌تواند مشکلاتی به‌وجود آورد.

 

—

 

### بازار جهانی و آینده‌ی مصرف

 

بازار جهانی الکل‌ها در سال‌های اخیر به‌ویژه با شیوع پاندمی کووید-19 رشد چشم‌گیری داشته است. تقاضا برای **محلول‌های ضدعفونی‌کننده** باعث افزایش تولید هر دو ماده شد. اتانول به دلیل قابلیت تولید از منابع زیستی، گزینه‌ای جذاب در بازار انرژی‌های تجدیدپذیر به شمار می‌رود، در حالی که ایزوپروپانول به‌عنوان گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه در صنایع الکترونیک و داروسازی باقی مانده است.

 

با گسترش رویکردهای **سبز و پایدار**، تمرکز بیشتر به‌سمت استفاده از اتانول زیستی پیش خواهد رفت، هرچند ایزوپروپانول نیز با بهینه‌سازی روش‌های تولید، جایگاه خود را حفظ خواهد کرد.

 

—

 

### نتیجه‌گیری

 

اتانول و ایزوپروپانول دو الکل مهم با کاربردهای وسیع در صنایع مختلف هستند. هر دو ماده در ضدعفونی، داروسازی و صنایع شیمیایی نقشی اساسی دارند. با وجود شباهت‌ها، تفاوت‌های ساختاری، ویژگی‌های فیزیکی و بیولوژیکی آن‌ها باعث می‌شود در شرایط خاص، یکی بر دیگری برتری یابد. شناخت دقیق این تفاوت‌ها به تصمیم‌گیری بهتر در انتخاب ماده‌ی مناسب برای کاربردهای مختلف کمک می‌کند.

---